Ko smo mi?

Pitanje Ko smo mi – u naslovu knjige Navida Kermanija, njemačkog pisca iranskih korijena i stručnjaka za islamske studije – cilja na problem identiteta, samorazumijevanja i odnosa prema drugome i pokazalo se kao jedno od dominantnih pitanja posljednjih godina, ali i kamen spoticanja u pokušaju da se dorekne ono što nije dorečeno.

Naime, Kermani se bavi pitanjem identiteta i samorazumijevanja muslimana koji žive u Zapadnoj Evropi, ali i načinom na koji ih vide drugi. Najvažnijom se ispostavlja činjenica da muslimani u Evropi imaju ulogu one drugosti koja samoj Evropi omogućava da konstituira vlastiti identitet i dođe do spoznaje o onome što je temeljno određuje.

Jasno je da identitet postoji samo ako postoji drugi identitet. Ipak, u tom procesu razgraničenja od drugog – i uviđanja šta nismo, a šta jesmo – krije se, ali nerijetko i oslobađa nasilnički potencijal. Povijest nudi brojne primjere u prilog takvoj konstataciji.

Nema sumnje da islam trenutno predstavlja najznačajniju drugost za Zapadnu Evropu. U odnosu na tu drugost, Zapadna Evropa iscrtava temeljne konture svog duhovnog i kulturnog profila. I premda bismo mogli kazati da liberalizam, sekularizam, multikulturalizam i pluralizam označavaju temeljne kategorije evropskog kulturnog identiteta, ovi pojmovi dobijaju dodatna značenja tek nakon što budu konkretizirana i dovedena u vezu sa muslimanima.

Da li muslimanske zemlje mogu biti članice Evropske unije? Da li liberalizam “dozvoljava” da pokrivene žene predaju u školama u Zapadnoj Evropi? Da li multikulturalizam i princip poštivanja različitosti znače da muslimanima treba dopustiti gradnju munara u evropskim gradovima?

Kada se ova pitanja postave, onda naprijed navedeni pojmovi poprimaju sasvim drugačije značenje. Također, ono o čemu se još uvijek teško i nerado progovara jeste otvorena “dilema” Evrope o tome da li Andalus i kulturno-civilizacijsko naslijeđe muslimana tog prostora pripada povijesti Evrope, odnosno da li islamska i jevrejska filozofija mogu biti viđene dijelom evropske prosvjetiteljske tradicije?

Ono što je važno naznačiti u ovom kontekstu jeste da “razgovori” koji se vode na univerzitetima, u medijima i političkim debatama – a u kontekstu islama – zapravo nisu razgovori o islamu, nego o samoj Evropi. Evropa je ta koja se bori da odredi i naznači šta želi prihvatiti, a šta ne. Zato i ne čudi što u tim razgovorima vrlo rijetko učestvuju oni koji imaju određeni legitimitet ili su za takav razgovor, po svojoj obrazovnoj ili profesionalnoj opredijeljenosti, pozvani.

Pa, iako takvih ne nedostaje, njihovo mjesto često zauzimaju drugi. To nas vodi do zaključka da se razgovori koji se primarno tiču ili odnose na muslimane, ne vode sa muslimanima, nego o muslimanima.

Drugi problem se javlja glede famoznog “mi”. Ko popunjava njegovo značenje i za koga ima mjesta u tom “mi”?

Naime, Kermani će istaći kako se u javnom prostoru u Njemačkoj često može čuti to veliko “mi”, koje nema ništa protiv muslimana i zapitano je kako se s muslimanima treba ophoditi, te nerijetko ističe da “mi”” moramo voditi dijalog sa muslimanima.

Problem je prisutan već u samom pitanju, a krije se u nemogućnosti da se, barem nakratko, u tom “mi” (a to će reći među Nijemcima) vide “oni”” s kojima bi trebalo voditi tako nužan dijalog, a koji se jednako tako osjećaju Nijemcima. Drugim riječima, za više od tri miliona muslimana u Njemačkoj bi to značilo da moraju voditi dijalog sami sa sobom.

Brisanje muslimana iz evropske povijesti, ali i iz prvog lica množine koje upućuje na Evropljane 21. stoljeća – a to znači brisanje miliona onih koji pripadaju trećoj generaciji muslimana Evrope, koji su u Evropi rođeni i obrazovani te njemački, francuski ili engleski govore i smatraju svojim jezikom i nadasve se, uistinu, osjećaju Evropljanima i nikako drugačije – bi moglo voditi stvaranju novih oblika moderne ideologije koja bi po potrebi koristila ideju multikulturalizma kao metaforu za priznavanje razlika na folklornoj i kulinarskoj razini.

Stoga je od presudnog značaja naglasiti da je multikulturalizam bez refleksije na polje političkog djelovanja i uspostavljanja jednakih prava za sve samo isprazan pojam koji zavodi svojim prizvukom.

Tekst odražava stavove autora, a ne nužno i stavove Islamske zajednice u BiH – Media centra d.o.o